Uitgelegd: waarom Turkije de Hagia Sophia in een moskee wil veranderen

De bouw van dit iconische bouwwerk in Istanbul begon in 532 na Christus tijdens het bewind van Justinianus I, de heerser van het Byzantijnse rijk, toen de stad bekend stond als Constantinopel.

Een luchtfoto van de Hagia Sophia uit het Byzantijnse tijdperk, een van de belangrijkste toeristische attracties van Istanbul in de historische wijk Sultanahmet van Istanbul, zaterdag 25 april 2020. (AP Photo)

Het hoogste gerechtshof van Turkije kwam deze week bijeen om te beslissen of het iconische Hagia Sophia-museum van Istanbul in een moskee kan worden veranderd. De uitspraak van de rechtbank is waarschijnlijk over twee weken.

Het 1500 jaar oude bouwwerk, dat op de werelderfgoedlijst van Unesco staat, was oorspronkelijk een kathedraal voordat het in een moskee werd veranderd. In de jaren dertig sloot Mustafa Kemal Ataturk, de stichter van de Republiek Turkije, de moskee en veranderde het in een museum in een poging het land seculierer te maken.

Islamistische groeperingen en nationalisten in het land roepen al lang op om de Hagia Sophia weer in een moskee te veranderen.

Vorig jaar, slechts enkele dagen voor de lokale verkiezingen, had de Turkse president Recep Tayyip Erdoğan gezegd dat het een grote fout was geweest om van de Hagia Sophia een museum te maken en dat hij overwoog om het terug te draaien.

Wat is de Hagia Sophia?

De bouw van dit iconische bouwwerk in Istanbul begon in 532 na Christus tijdens het bewind van Justinianus I, de heerser van het Byzantijnse rijk, toen de stad bekend stond als Constantinopel. De structuur werd oorspronkelijk gebouwd om de zetel te worden van de patriarch van de oosters-orthodoxe kerk en bleef dat ongeveer 900 jaar.

In 1453, toen Constantinopel viel voor de Ottomaanse troepen van sultan Mehmet II, werd de Hagia Sophia geplunderd door de binnenvallende troepen en kort daarna in een moskee veranderd. De structuur van het monument werd vervolgens onderworpen aan verschillende interne en externe veranderingen waarbij orthodoxe symbolen werden verwijderd of gepleisterd en minaretten werden toegevoegd aan de buitenkant van de structuur. Lange tijd was de Hagia Sophia de belangrijkste moskee van Istanbul.

In 1934 gaf Atartuk opdracht om de Hagia Sophia om te bouwen tot een museum. In 1935 ging het open voor het publiek.

Mensen bezoeken de Hagia Sophia uit het Byzantijnse tijdperk, een van de belangrijkste toeristische attracties van Istanbul in de historische wijk Sultanahmet van Istanbul op donderdag 25 juni 2020. (AP Foto: Emrah Gurel)

Waar gaat de controverse over?

Toen Erdogan iets minder dan drie decennia geleden in Turkije de politiek inging, zeiden waarnemers dat de status van de Hagia Sophia niet bepaald op zijn agenda stond. Integendeel, hij maakte ooit bezwaar tegen de oproepen om er een moskee van te maken. Maar zijn retoriek veranderde in 2019 tijdens de gemeenteraadsverkiezingen in Istanbul die hij uiteindelijk verloor.

De volgende keer dat Erdogan het onderwerp van de bekering van de Hagia Sophia ter sprake bracht, viel samen met de erkenning van Jeruzalem door de Amerikaanse president Donald Trump als de hoofdstad van Israël. Waarnemers geloven dat Erdogans plannen voor de bekering van de Hagia Sophia nauw verbonden zijn met zijn pogingen om politieke punten te scoren, meer dan wat dan ook en misschien om politieke steun op te bouwen die hij heeft zien afnemen na zijn verlies bij de gemeenteraadsverkiezingen van vorig jaar in Istanbul.

Waarom maakt Griekenland bezwaar tegen de bekering van de Hagia Sophia?

De controverse rond de Hagia Sophia komt op een moment dat er diplomatieke spanningen zijn tussen Turkije en Griekenland over andere kwesties. In mei van dit jaar maakte Griekenland bezwaar tegen het voorlezen van passages uit de Koran in de Hagia Sophia op de 567e verjaardag van de Ottomaanse invasie van de voormalige Byzantijnse hoofdstad, een ander geval van onenigheid tussen de twee landen over de bekering van de Hagia Sophia.

Het 6e-eeuwse gebouw staat nu in het middelpunt van een verhit debat tussen conservatieve groepen die willen dat het wordt omgebouwd tot een moskee en degenen die vinden dat het werelderfgoed een museum moet blijven. (AP-foto)

Het Griekse ministerie van Buitenlandse Zaken had een verklaring afgegeven waarin stond dat deze stap een schending was van UNESCO's 'Verdrag betreffende de bescherming van het culturele en natuurlijke erfgoed van de wereld'. Griekenland had gezegd dat de Hagia Sophia was aangewezen als museum van cultureel werelderfgoed en momenteel wordt gebruikt om andere doeleinden te promoten. Turkije reageerde door te zeggen dat de bezwaren van Griekenland tegen het lezen van passages uit de Koran een indicatie waren van zijn onverdraagzame psychologie.

Volgens waarnemers is de mening van sommigen in de politieke kringen van Turkije dat de status van de Hagia Sophia een binnenlandse aangelegenheid is waar de inmenging van internationale spelers niet welkom is.

Wat volgt er voor de Hagia Sophia?

Lokale nieuwsberichten suggereren dat Erdogan zijn regering heeft bevolen om op 15 juli in de Hagia Sophia te bidden ter herdenking van de vierjarige verjaardag van de mislukte couppoging van 2016 tegen zijn regering.

Experts zeggen dat, hoewel Erdogan de rechtbanken niet nodig heeft om te beslissen over het lot van de Hagia Sophia, ze geloven dat juridische uitspraken legitimiteit zullen toevoegen aan zijn voorstellen. Ook binnen Turkije is er weinig tegenstand tegen deze plannen, zeggen ze, omdat religieuze minderheden niet betrokken willen zijn bij wat wordt gezien als een polariserend onderwerp.

Drake's huis en auto's

Vorige maand had Griekenland een beroep gedaan op UNESCO en protesteerde tegen de stappen van Turkije op grond van het feit dat de conversie in strijd zou zijn met internationale conventies. Ook UNESCO van haar kant heeft de plannen van Turkije aan de kaak gesteld. De oecumenische patriarch Bartholomeus, de vertegenwoordiger van de orthodoxe christenen, zei dat hij bedroefd en geschokt was over de pogingen van Turkije om de Hagia Sophia te bekeren. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo had verklaard dat het omzetten van de Hagia Sophia zou betekenen dat de structuur niet in staat zou zijn om de mensheid te dienen als een broodnodige brug tussen mensen met verschillende geloofstradities en culturen.

Deel Het Met Je Vrienden: